Leren loslaten 

Vakantie is ontspanning. In theorie, want in praktijk zijn we vaak volop bezig met werk, relaties en andere beslommeringen. Als je echt wilt uitrusten tijdens de vakantie moet het roer om, betoogt filosoof Paul van Tongeren. ‘Als je elf maanden per jaar voor de tijd uitholt, dan kom je niet tot stilstand in je vakantie.’  

Kunnen ontspannen tijdens vakantie is een levenskunst geworden. Een vaardigheid, die je wel of niet bezit. Door een druk bestaan in de rest van het jaar missen veel mensen het vermogen om te ontspannen, denkt filosoof Paul van Tongeren.

In het dagelijks leven worden we gemaand om van alles te regelen, te bepalen, te doen. We moeten heel veel. Als dat niet van de omgeving moet, dan eisen we het wel van onszelf. Dit gewoontegedrag staat haaks op ontspannen, betoogt Van Tongeren. ‘Ontspannen betekent: de zaak uit handen geven, dingen loslaten. Als je elf maanden per jaar voor de tijd uitholt, dan kom je niet tot stilstand in je vakantie.’

Toch willen we dat graag: even stilstaan, ontspannen, uitrusten. We kijken het hele jaar uit naar de vakantie, die vervolgens heel vaak tegenvalt. Uit het verleden herinneren velen zich dat ze niet uitgerust terugkeerden. Want ook onder de palmbomen werd geregeld de mail gelezen en beantwoord, ook kwesties die over het werk gingen. Werk, zorgen, de ex of spanningen met de huidige partner, beslommeringen van uiteenlopende aard: ze houden tijdens de vakantie niet ineens op te bestaan.

We ontspannen niet echt omdat we 'het dagelijks leven' niet kunnen loslaten. Daardoor zijn we met ons hoofd elders, zegt Van Tongeren. ‘Het altijd bezig zijn, is kenmerkend voor deze tijd. Dat leidt tot een vreemde paradox: door die manier van leven hebben we een groeiende behoefte aan ontspanning, terwijl we daar niet alleen minder tijd voor hebben, maar het ontspannen ook steeds minder goed kunnen.’ Met elke maand een lang weekend weg zijn notoire bezige bijen niet geholpen. ‘Naarmate je vakanties meer nodig hebt, zullen dit soort uitjes minder werken, vrees ik. In plaats daarvan kunnen we beter proberen meer rust te brengen in het werk zelf."

Van Tongeren, als hoogleraar ethiek werkzaam aan de Radboud Universiteit in Nijmegen en aan de Katholieke Universiteit in Leuven, kent het verschijnsel uit zijn eigen arbeidsverleden. "Je merkt dat er steeds meer behoefte aan vakantie bestaat, terwijl daarvoor maar weinig tijd is. Ik ken nauwelijks mensen die niet minimaal twee keer per jaar met vakantie gaan. Dat drukt uit: één keer is kennelijk niet genoeg. Maar als je niet de rust in je werk weet te brengen, kun je ook niet achteraf uitrusten. Die onrust toont dat je beter de rest van het jaar een en ander zou kunnen aanpassen. Dat is dan het echte nut van zo'n vakantie: je beseft dat je het de rest van het jaar anders zou moeten doen."

De hoogleraar spreekt uit ervaring. "Ja, ik zou beter moeten weten. Toch werkt het ook bij mij zo. Ik probeer wel in toenemende mate weg te gaan van de plek waar ik werk. Niet om niet te werken, maar om in alle rust te kunnen werken, zonder afleiding. Ik heb een plek ergens buiten waar ik ongestoord en rustig kan werken. Mijn partner en ik wandelen daar veel. Echt vakantievieren doe ik eigenlijk al sinds langere tijd zelden of nooit. Ik reis al veel voor mijn werk, en de kinderen zijn de deur uit. Ik realiseer me dat niet iedereen dat kan, laat staan in elke levensfase."

Later deze maand geeft Van Tongeren een workshop aan de Nijmeegse universiteit over 'hoe te ontspannen tijdens de vakantie'. Dat hij daarvoor werd gevraagd heeft misschien te maken met een boekje dat hij eerder schreef: Over het verstrijken van de tijd. "Mensen kunnen echt lijden onder het feit dat de tijd verstrijkt, dat alles voorbijgaat. Dat lijden heeft te maken met het feit dat de tijd te snel of te langzaam lijkt te gaan. Dat speelt ook tijdens vakanties. Vakantie gaat sneller voorbij naarmate je over de helft bent. De tijd waarin je uitziet naar de vakantie duurt veel langer dan de vakantie zelf. Mensen kunnen zó naar iets verlangen dat ze er, als ze het eenmaal hebben, bijna niet meer bij kunnen stilstaan. Of ervan kunnen genieten. Het einde van de vakantie komt snel, omdat je wilt dat het nog heel lang duurt, terwijl het in je beleving een flits is. Daarentegen lijkt een saaie lezing eindeloos te duren."

Beter is het om te proberen gelijke tred te houden met de tijd, zegt hij. "Dat je klaar bent met je taken als de tijd op is. Dan is het goed zoals het is. Wanneer je gejaagd een gesprek voert, ben je er met je hoofd niet bij. Dat geeft onrust en spanning. Plan niet te veel.

Wat te doen voor een meer ontspannen vakantie? Probeer zo te leren werken dat je minder vakantie nodig hebt, zegt filosoof Paul van Tongeren. Meer rust ín het werk betekent meer ontspanning tijdens de vakantie. "Zorg ook dat je gelijke tred houdt met de tijd. Geef jezelf na elke snelle beweging - per auto, trein of vliegtuig - de tijd om echt aan te komen. Las bijvoorbeeld voor vertrek en na terugkeer een korte overgangstijd in."

Ook is het verstandig niet te veel te plannen, maar je te laten verrassen door onverwachte dingen. Als alles van tevoren vastligt, is er geen ruimte voor het ervaren van iets nieuws. "Hoe meer je plant, hoe groter de kans dat het in werkelijkheid tegenvalt."

Als je werkt aan de rand van het zwembad, dan werk je nog steeds. Je bent er dan niet echt bij. Het is niet erg om door te werken, mits je rust in je werk weet te brengen. Dat ontbreekt vaak."

Die onrust heeft volgens Van Tongeren te maken met hoe we denken dat we onze vakantie horen door te brengen, en met hoe we reizen: liefst zo snel mogelijk. "Laatst vloog ik terug uit Zuid-Afrika. In tien uur overbrug je dan tienduizend kilometer. Ik heb dan minstens een etmaal nodig om echt te landen. De tijd die je hebt ingehaald, moet je echt laten verstrijken voordat je helemaal thuis bent. Als je je die tijd niet gunt, dan kom je niet echt aan op de plek waarheen je bent gereisd en loop je voor je gevoel steeds achter."

Zijn boekje over het verstrijken van de tijd bevat ook een loflied op het wandelen, zegt hij. "Dat is een uitstekende en ontspannende en rustgevende activiteit. Door te wandelen dwing je bijna de gelijktijdigheid af. Lichaam en geest zitten op één lijn. Je kunt alles bijhouden. Als ik wandel, weet ik ongeveer waar ik heen wil. Dat is veel meer ontspannen dan wanneer je voortdurend op een kaart kijkt. Naarmate je meer plant, moet je voortdurend controleren of alles volgens plan verloopt."

Is vakantie eigenlijk niet iets onnatuurlijks? Een geforceerde onderbreking in een actief bestaan? Met een ander ritme, een andere omgeving is het misschien geen wonder dat we uit ons doen zijn en moeilijk tot rust komen? "Verandering is heel goed. Als alles altijd hetzelfde blijft, vergroei je en is er geen ruimte voor iets nieuws. Dan gaat rust veel lijken op de rust van de dood. Wat het leven de moeite waard maakt, vereist voortdurende verandering en nieuwheid. Maar daarvoor hoef je niet per se weg. Je kunt dat ook ervaren door boeken, films, gesprekken of theater."

Bron: Patricia van der Zalm, Dagblad van het Noorden, 18/05/2013