Voltijds aanbod hoogbegaafdheidsonderwijs

Binnen RVKO-scholen wordt hoogbegaafdheids- of HB-onderwijs op verschillende manieren ingevuld. Er zijn momenteel – naast Verbazisschool WOW – drie andere scholen die een voltijds aanbod hebben. Wat is hun visie op onderwijs aan meer- en hoogbegaafden en hoe vullen zij dit in? We spraken drie collega’s: Saskia de Vaal (Dr. Schaepmanschool), Roel van Eijk (Het Octaaf) en Janneke Jongen (Dominicus Kindcentrum).

‍

Op Dominicus Kindcentrum in Rotterdam-Noord draait sinds begin november 2024 een voltijds HB-groep, die is begonnen als een satellietgroep van de WOW Verbazisschool. ‘We zitten met hen in dezelfde leercirkel. We zagen hun groepen vollopen en toen hebben wij aangeboden ook een HB-groep te starten. Ze zitten hier niet ver vandaan, dus voor veel leerlingen was dat een goede oplossing’, aldus directeur Janneke Jongen. ‘We zijn een zeer diverse school en willen er zijn voor alle kinderen, dus ook voor deze groep. We zijn gestart met vijf kinderen en inmiddels zit de groep vol, met zeventien leerlingen. Ze volgen vijf dagen per week HB-onderwijs in hun eigen groep, ook voor gym of voor de Klusklas. We hebben twee ervaren leerkrachten op deze groep, Heidi Melgers en Cecile Campman, die ook twee dagen op de WOW werkt.’

Gouden weken
‘Het opstarten van zo’n compleet nieuwe groep is even wennen. Alles was nieuw: de school, de groep, de juffen, het onderwijs. Dus het was een storm- achtige ‘gouden weken’-periode afgelopen november, maar inmiddels is het stof wel neergedaald. Een aantal kinderen was flink vastgelopen op de school waar ze eerst zaten, dus die waren heel blij dat ze hier terechtkonden. We horen van de kinderen dat  ze het naar hun zin hebben en ook veel ouders  geven aan dat ze merken dat hun kinderen beter  in hun vel zitten.’

‍Hoe hebben jullie het onderwijs ingericht?
Janneke: ‘De HB-groep werkt elke dag ‘s morgens anderhalf uur aan de kerndoelen, in zes blokjes van 15 minuten. Dat doen ze allemaal op hun eigen niveau, dus ieder kind volgt in principe zijn of haar eigen leerlijn. Ze hebben een eigen map, waarin ze hun doelen, vorderingen en planning bijhouden.’

Persoonsontwikkeling
Daarna is het tijd voor persoonsontwikkeling: ‘We leren ze zich te verhouden tot de rest van de klas en de wereld: hoe kan ik een plekje in de wereld innemen, hoe kan ik dat plaatsen in een setting waar de mensen ‘anders’ zijn dan ik, enzovoort. Het gaat dan dus veel over hun zijnskenmerken, mindfulness en een groei-mindset.’ Vóór de lunch is er een stiltemoment van 20 minuten: ‘Ons HB-lokaal is speciaal ingericht voor deze leerlingen. Er zijn allerlei plekjes en hoekjes waar ze zich kunnen terugtrekken en kunnen rusten. De kinderen hebben geen eigen tafel, maar ze zitten op verschillende werkplekken, soms alleen, soms met anderen. Boven op deze werkplekken zijn kussens gemaakt, waar ze kunnen zitten of liggen. Tijdens het silence-moment zijn ze stil of lezen ze een boekje dat te maken heeft met persoonsontwikkeling.’

Projecten
De middag is ingeruimd voor projecten, gericht op de brede ontwikkeling van de leerlingen. Janneke: ‘In principe kiezen de kinderen zelf met welk onderwerp ze aan de slag gaan. Ze volgen dan lessen, gaan op een uitstapje of krijgen gastlessen van experts van buitenaf. De bedoeling is dat ze een eindpresentatie gaan geven, bijvoorbeeld aan hun ouders en familieleden of aan andere leerlingen.’

Hoe zie je dit HB-onderwijs in de komende jaren?
Janneke: ‘Het is niet de bedoeling dat wij een tweede Verbazisschool worden, maar we zien wel heel veel belangstelling voor HB-onderwijs. We krijgen nu al meer aanmeldingen dan dat we plek hebben, dus we zijn wel van plan een tweede HB-groep te starten. We willen het beste onderwijs aanbieden voor elk kind, en daar horen hoogbegaafde kinderen ook bij.’

Diversiteit en kansengelijkheid
Dominicus Kindcentrum is altijd gericht op kinderen leren wie ze zijn en wat hun plek in de wereld is. Janneke: ‘Elk kind kan op zijn of haar eigen niveau een bijdrage leveren aan de maatschappij en het is onze taak om ze daarbij te helpen. We vinden het vooral belangrijk dat kinderen ontdekken ‘Wie ben  ik en welke waarde heb ik voor de samenleving?’. Of je nu hoogbegaafd bent of juist liever iets met je handen doet, het maakt niet uit: iedereen heeft waarde. Daarom past dit HB-initiatief ook zo goed bij onze school. Daarnaast willen we HB-onderwijs bekender maken buiten de groep van hoogopgeleide, mondige ouders en beschikbaar maken voor elk kind dat er wel bij kan varen. Diversiteit en kansengelijkheid zijn juist ook in deze groep heel belangrijk.’

Saskia de Vaal werkt sinds 1998 bij de  Dr. Schaepmanschool in Barendrecht en is al  jaren actief bezig met hoogbegaafdheid. Samen met haar collega Marjorie Kuijper verzorgt ze hier het HB-onderwijs: ‘We hadden natuurlijk al langer ander aanbod voor leerlingen die anders of sneller leren, maar we merkten dat veel kinderen daar niet genoeg aan hadden. Ze hebben bijvoorbeeld vaak minder behoefte aan herhalen en juist meer aan samenwerken met gelijkgestemden. Sinds dit schooljaar hebben we daarom twee HB-groepen die weliswaar hetzelfde rooster als hun stamgroep volgen, maar het grootste deel van de tijd ‘onder elkaar’ zijn.’

Bijna voltijds
‘Als jenaplanschool werken we in stamgroepen van drie leerjaren: onderbouw (0, 1 en 2), middenbouw (3, 4, 5) en bovenbouw (6, 7, 8). De bovenbouw HB-groep is één dag bij hun stamgroep en heeft  vier dagen HB-onderwijs. De onder- en middenbouw  HB-groep is drie dagen onder elkaar en anderhalve dag in hun reguliere stamgroep. Het is dus bijna voltijds HB-onderwijs. Op die manier houden ze goed contact met de groep en zijn ze ook veel ‘onder elkaar’. We besteden het hele jaar veel aandacht aan de groepsvorming en de dynamiek in de totale groep, ook omdat we binnen het jenaplansysteem elk schooljaar sowieso met  een deels nieuwe stamgroep starten.’

Iedereen zelfde periodeplanning
‘We houden voor alle groepen dezelfde periodeplanning aan, maar de HB-dagindeling is wel anders. We hebben in de reguliere groepen twee blokperioden voor instructie en zelfstandig werken. In de HB-groep is er één blokperiode voor het weekplan en instructie (taal, rekenen en spelling). De tweede blokperiode is gericht op verrijking, bijvoorbeeld Pittig Plus of een andere vorm van persoonsontwikkeling, zoals yoga. Het lastige bij HB-kinderen is dat de zone van naaste ontwikkeling niet altijd even duidelijk is, dat is soms even zoeken. Maar door je te verplaatsen in het kind en het echt te zien, kom je er eigenlijk samen altijd wel uit.’

Leentje buur
‘Marjorie en ik zijn door de jaren heen al echte ervaringsdeskundigen geworden, maar we hebben ons de afgelopen tijd ook verder verdiept in het onderwerp HB-onderwijs. Zo zijn we uitgebreid gaan kijken bij de WOW Verbazisschool en het Octaaf en hebben we hun beleidsstukken als basis gebruikt voor onze aanpak. We hanteren voor toelating tot de HB-groep ook een protocol, waarbij onder andere een onderzoek verplicht is.’

Positieve resultaten
‘We zien nu al dat deze aanpak beter aansluit bij de behoeften van de kinderen. We hebben korte lijntjes met de ouders en die geven aan dat ze thuis goede verhalen horen en positieve ontwikkelingen zien. We hebben een aantal  HB-kinderen van ‘eigen kweek’, naast de instroom van buiten. Daar zitten ook kinderen tussen die slechte ervaringen hebben gehad op andere scholen: van hun ouders krijgen we echt signalen dat ze hun kind hier zien opbloeien. Sommige  HB-kinderen zijn van zichzelf al in harmonie, maar er zaten er ook tussen die zich eerder niet gezien of begrepen voelden. Het is mooi om te zien dat onze aanpak aansluit bij hun behoeften! Ik gun  dit elke school en elk kind.’

Het Octaaf in Krimpen a/d IJssel startte in schooljaar 2022-2023 met HB-onderwijs en heeft inmiddels twee voltijds HB-groepen. Roel van de Ven draait HB-middenbouwgroep Octa 1: groep 4 en 5. Zijn collega Roel van Eijk staat vijf dagen per week op Octa 2, de HB-bovenbouwgroep (6, 7 en 8): ‘Wij bieden dit onderwijs bewust pas aan vanaf groep 4, omdat wij denken dat kinderen tegen die leeftijd beter kunnen omgaan met de zelfstandigheid die er bij nodig is. De HB-groep is in principe vijf dagen per week bij elkaar. Activiteiten zoals gastlessen, gym en uitjes naar de kinderboerderij doen ze samen met kinderen uit hun stamgroep.’

Roel: ‘We zijn de HB-klas begonnen met ongeveer twee derde kinderen van onze eigen school en  een derde ‘van buiten’. Daar zaten bijvoorbeeld een paar leerlingen van WOW Verbazisschool bij, die daar al HB-onderwijs volgden, maar in Krimpen wonen en dus liever dichter bij huis naar school wilden.’

Hoe vul je zo’n HB-klas?
Roel: ‘Onze leerkrachten hadden al verschillende kinderen in beeld, van wie we verwachtten dat HB-onderwijs wel iets voor hen zou zijn. Naar aanleiding daarvan zijn we in gesprek gegaan met ouders en kinderen. Er was veel belangstelling, maar ook bleken sommige HB-leerlingen zich goed op hun plek te voelen in een reguliere klas. Dus niet elk kind van wie wij denken dat het hoogbegaafd is, kiest voor HB-onderwijs, en dat is natuurlijk prima. Nadat we in kaart hadden hoeveel kinderen van onze eigen school interesse hadden, zijn we ook buiten de school gaan werven. We willen maximaal zestien leerlingen per klas en zitten nu op elf in Octa 1 en dertien in Octa 2.’

Hoe richten jullie het HB-onderwijs in?
‘We bieden in principe dezelfde stof aan als in de reguliere groepen, alleen veel compacter. We versnellen niet, maar verbreden en verdiepen. Van hoogbegaafde kinderen is bekend dat ze zich snel gaan vervelen bij herhaling, dus dat halen we zoveel mogelijk uit de stof. En we kijken met name naar dingen waar ze op ‘aan gaan’. Na een korte check-in hebben we ‘s ochtends elke dag anderhalf uur doelentijd, voor taal, rekenen, spelling, schrijven en (begrijpend) lezen. Daarna is het 42 43 tijd voor persoonsontwikkeling, zoals filosoferen, debatteren (in de bovenbouw), Engels en gym. Ook is er ruime aandacht voor het ontwikkelen van executieve functies door middel van spellen waarbij deze vaardigheden geoefend worden. Het gaat dan om sociaal-emotionele training zoals Rots & Water, emotieregulatie, response-inhibitie, plannen, organiseren, werkgeheugen en timemanagement. We focussen op het creëren van zelfinzicht: hoe reageer je op bepaalde zaken en hoe gedraag je je in een groep of in een bepaalde sociale situatie.’

Prikkelverwerking
‘Er zijn veel prikkels op een schooldag en daar hebben hoogbegaafde kinderen sneller last van. Daarom hebben we verwerkingsmomenten ingebouwd. Zo lopen we de Daily Mile, waarin de kinderen even naar buiten kunnen, hun hoofd leegmaken. En we hebben het Silence-moment:  20 minuten stilte, waarin de leerlingen rust zoeken door niets te doen of een boek lezen.’

Roel: ‘Voor projecten werkt onze school met de methode Faqta. Omdat we daar in de HB-groepen elke middag tijd voor inruimen, kunnen we goed de diepte in. Een project sluiten we af met een presentatie voor ouders en belangstellenden. Ook krijgen de leerlingen een toets over de inhoud van het project.’

Ontwikkelingsgelijken
‘De kinderen uit onze HB-groepen vinden het  fijn om met ontwikkelingsgelijken in een groep te zitten en vinden dit onderwijs beter bij hen passen. De sfeer is goed, ze voelen zich meer uitgedaagd en zitten lekker in hun vel. Ik denk dat HB-onderwijs echt meerwaarde kan hebben voor hoogbegaafde kinderen, wij zien dat in ieder geval elke dag in de klas! We hebben zelfs twee voormalig thuiszitters nu voltijds in onze klas, dat is natuurlijk helemaal fantastisch!’

‍

Praktijktips en -trucs voor het starten met een HB-voorziening
- Breng eerst de behoefte aan HB-onderwijs goed in kaart en kijk wat er al in je school aanwezig is.
- Betrek de ouders bij je plannen: via hun netwerk bereik je veel andere ouders met hoogbegaafde kinderen, ook buiten je eigen school.
- Probeer niet zelf het wiel uit te vinden: leen van andere scholen wat er al is en voeg daar iets van je eigen school aan toe.
- Er zijn opleidingen op dit gebied, zoals de Post hbo Specialist Begaafdheid van de Thomas More Academie, of de master RITHA (voorheen ECHA) van de Radboud Universiteit.

‍

‍

‍