Elk kind heeft recht op onderwijs

12/9/2025

Op verschillende RVKO-scholen bestaan Schakelklassen voor instromende (buitenlandse) leerlingen met achterstanden op het gebied van taal en rekenen. Hoe is dit georganiseerd en tegen welke dingen loop je als school op wanneer je begint met een Schakelklas? Drie ervaringsdeskundigen vertellen meer over de praktijk van onderwijs aan nieuwkomers.

Emmausschool:

Al ruim 25 jaar inclusief

Meer dan 25 jaar geleden begon de Emmausschool in Rotterdam-West als één van de eerste RVKO-scholen met een aparte vorm van onderwijs voor kinderen met achterstanden. IB’er Kirsten Poort: ‘Onze school kreeg steeds meer anderstalige kinderen uit de wijk die een grote achterstand hadden op het gebied van taal en rekenen. Eén van onze leerkrachten heeft dat toen op zich genomen en dat is gaan groeien. Inmiddels hebben we vijf eerstejaars Schakelklassen. We houden een maximum aan van 16 kinderen, in de leeftijd van 6 tot 9 (middenbouw) en 9 tot 12 (bovenbouw).’ De afgelopen jaren is de vraag toegenomen, als gevolg van de oorlog in Oekraïne en de komst van een COA-opvanglocatie voor asielzoekers bij het Marconiplein. Dit zijn vooral statushouders, dus mensen die hier mogen blijven, maar steeds vaker ook mensen die nog in de procedure zitten. ‘Dat maakt het voor ons niet makkelijker, want die mensen verhuizen vaak of verdwijnen van de radar. Voor ons maakt dat overigens verder niet uit: elke kind heeft wat ons betreft gewoon recht op onderwijs.’

Financiering

Een school krijgt van verschillende kanten een financiële bijdrage voor de extra kosten die een Schakelklas met zich meebrengt. Kirsten: ‘Nieuwkomers hebben vier jaar lang recht op individuele ondersteuning van het Rijk: het eerste jaar automatisch, daarna op aanvraag. De gemeente Rotterdam betaalt een bijdrage per klas. Het totale financiële plaatje is best een puzzel. Om die reden moesten we ook stoppen met onze tweedejaars Schakelklas.’

Doorstroom

Het is de bedoeling dat de kinderen uit de Schakelklas zo snel mogelijk doorstromen naar een reguliere groep. ‘De kleuters beginnen sowieso in een reguliere groep, daar zijn de verschillen nog klein. In het kader van inclusief onderwijs laten we groep 3-kinderen die vóór de herfstvakantie bij ons komen, beginnen in een reguliere groep. Als kinderen zich later melden, zijn de verschillen al te groot: zij starten dan in de Schakelklas. Vanaf groep 4 gaan ze altijd eerst naar een Schakelklas. Kinderen hebben recht op 40 weken schakel-onderwijs. De meesten blijven – afhankelijk van de ontwikkeling die ze doormaken – meestal een jaartje in een Schakelklas. Soms is dat niet voldoende en blijven ze wat langer. De graadmeter is eigenlijk de taalcursus Nederlands: als ze die hebben gehaald, kunnen ze door. En halen ze het nog niet, dan worden hun 40 weken automatisch verlengd met 10 weken.’

Maatwerk

Door de vele individuele verschillen en maatwerk is werken met een Schakelklas erg intensief voor de leerkrachten en de IB’ers. Kirsten: ‘Dit werk heeft heel veel organisatie nodig: je moet alle lessen eigenlijk dubbel voorbereiden omdat je overal over na moet denken. Er zijn enorme verschillen binnen een klas. Sommige kinderen hebben nog nooit een school van binnen gezien of kennen ons Latijnse alfabet niet. Als het goed gaat, geeft dat natuurlijk veel voldoening. Maar je gaat ook door diepe dalen, bijvoorbeeld als een kind waar je veel voor hebt gedaan, opeens zonder bericht wegblijft en zich nooit meer laat zien. Het is een beetje een rollercoaster.’

Hoe doen de kinderen het na groep 8?

Kirsten: ‘Dat wisselt enorm, net als bij andere kinderen. Veel kinderen stromen uit naar het vmbo en er zitten ook havo/vwo-leerlingen tussen. We zien vaak wel verschillen tussen kinderen van gemotiveerde ouders die hier uit vrije keuze zijn, zoals expats, en vluchtelingen die lang hebben rondgezworven en uiteindelijk hier terecht zijn gekomen. Voor ons maakt het niet uit: elk kind is welkom. We hebben begrip voor alle individuele situaties, frustraties en trauma’s, maar het moet wel veilig zijn voor de andere kinderen en de leerkrachten. En in sommige gevallen kunnen we niet helpen, dan is er specialistische hulp nodig. Bijvoorbeeld bij kinderen met zwaar autisme of een andere zware beperking, waarbij een op een begeleiding nodig is, dat past niet in een Schakelklas, dan is zorg belangrijker dan onderwijs.’

Augustinusschool:

‘Improvisatievermogen en geduld’

Op de Augustinusschool in Rotterdam-Centrum was de aanleiding voor het starten van een Schakelklas net even anders dan op de Emmaus: ‘Wij zagen de aanmeldingen voor onze reguliere groepen afnemen’, vertelt directeur Annemarie van Oers. ‘Tegelijkertijd kregen we steeds meer aanvragen vanuit de migrantenhoek, die wij door moesten verwijzen naar scholen met schakelklassen. Uiteindelijk maakt het ons niet uit waar een kind vandaan komt, wij willen het gewoon een fijne plek en goed onderwijs geven. Wij zijn in november 2023 gestart met onze eerste Schakelklas als dependance onder het BRIN-nummer van de Emmausschool.’ ‘Je haalt je best veel op de hals, dus we waren blij dat we in het begin konden sparren met de Emmaus. We hebben kinderen met de meest uiteenlopende achtergronden: kinderen van hoogopgeleide Aziatische of Amerikaanse expats, kinderen die rechtstreeks uit de woestijn of uit een oorlog komen, en ga zo maar door. Je hebt dus niet alleen te maken met taal- en rekenachterstanden, maar ook vaak met slechte lichamelijke en geestelijke gezondheid: ondervoeding, slechte tanden, verdriet, woede, pijn en trauma’s. Dat eist veel improvisatievermogen en geduld van de leerkracht. En soms is de problematiek zó complex dat er echt professionele hulp bij nodig is, via PPO bijvoorbeeld.’

Gemixte klassen

Aanvankelijk hadden we een groep kinderen met soortgelijke achtergronden bij elkaar in een klas, van COA-opvanginstelling De Silja. ‘Op dit moment sturen we meer op een mix van nationaliteiten en culturen. In zo’n klas wordt er sneller Nederlandse gesproken, omdat dat de enige manier is om onderling en met de leerkracht te communiceren. Ook is de sfeer in de klas hierdoor verbeterd.’

Intensieve begeleiding

Inmiddels heeft de Augustinusschool een middenbouwklas én een bovenbouwklas, elk met een maximum van 16 leerlingen. ‘Omdat wij nu ook kinderen van een COA-opvanglocatie ontvangen, is het hier wel een beetje een duiventil. Kinderen komen en gaan soms sneller dan je zou willen, omdat hun ouders elders een woning krijgen toegewezen. Soms komen ze van de ene op de andere dag niet meer opdagen. Binnen een groep zijn enorme verschillen: de leerkracht moet rekenen en taal soms in wel vier verschillende groepjes doen. We werken zoveel mogelijk met een vaste leerkracht voor de hele week, waar mogelijk ondersteund door een onderwijsassistent. Sinds december 2024 hebben we ook een ervaren IB’er die zich volledig richt op de Schakelklassen en je merkt dat dat echt heel erg nodig is. Zij begeleidt de leerlingen en houdt hun ontwikkeling bij. We volgen deze leerlingen met speciale taal- en rekentoetsen. Elke 10 weken zijn er voortgangsgesprekken met de ouders, meestal via de Tolkentelefoon.’

Zien jullie al mooie resultaten van jullie Schakelklas? Annemarie: ‘We zijn nu anderhalf jaar bezig en zien dat onze ‘schakelkinderen’ goed doorstromen en mee kunnen komen in de reguliere klassen. Voor ons was het een goede beslissing om een Schakelklas te starten, maar het is best een investering in personeel en materialen, dus je moet er goed over nadenken. Wij zijn gewoon begonnen onder het motto ‘Al doende leert men’. Daarbij was de steun vanuit de Emmausschool en vanuit de RVKO erg fijn. Een van de Schakelklas-leerkrachten gaat nu een speciale opleiding doen, want we hebben gemerkt dat dat eigenlijk wel nodig is. Ook een achtergrond in NT2 is best handig.’

Stephanusschool:

‘Een fijne en veilige plek’

De Stephanusschool is al rond 2012 begonnen met een taalklas, vertelt directeur Astrid van Gogh. ‘We hadden aanvankelijk aparte groepjes voor kinderen met een taalachterstand die na ongeveer een jaar tegelijk instroomden in een reguliere groep. Dat zorgde voor veel onrust en een andere dynamiek in de ontvangende groep, dus dat hebben we snel veranderd. Zo rond 2014 kwam er subsidie vanuit de gemeente. In het begin kwamen er vooral kinderen van expats en hoogopgeleide Syriërs. Omdat het er nooit heel veel tegelijk waren, lieten we de kinderen gewoon in de reguliere groepen beginnen, want daar leren ze de taal uiteindelijk toch het snelst. We hadden voldoende leerkrachten en ondersteuning om ze daar extra aandacht te geven. ’s Middags kregen ze in kleine groepjes extra taallessen.’

Brandalarm

Na verloop van tijd kwamen er steeds meer kinderen: ‘Dat werd te intensief voor de leerkrachten van de reguliere groepen en daarom zijn we vanaf 2019 begonnen met twee aparte Schakelgroepen. Die waren steeds snel gevuld, met kinderen uit de buurt, expats of bijvoorbeeld kinderen van de Harbour International School. Dit schooljaar hebben we voor het eerst ook kinderen van de asielboot ingeschreven. We zien wel dat deze kinderen een andere achtergrond hebben dan de vluchtelingkinderen van een paar jaar geleden. Bij de eerdere groep Syrische kinderen konden wij niet onverwacht een brandoefening doen, dan doken ze van angst onder de tafels. Wij moesten eerst aan het trauma werken, alvorens kinderen konden openstaan om te leren. De kinderen die nu komen, hebben geen oorlog meegemaakt. Ze hebben soms al jaren in Turkije gewoond en zijn van land naar land verhuisd. Zij missen structuur en hebben nauwelijks onderwijs gehad. Onze aandacht gaat nu uit naar het aanleren van sociaal gedrag en het bijbrengen van de eerste schoolse vaardigheden.’

‘De doorstroom gaat gefaseerd, ook om de dynamiek in de ontvangende groep goed te houden. We blijven de kinderen daar monitoren en ze krijgen extra ondersteuning op het gebied van taal. Je ziet in de reguliere groep ook weer grote verschillen tussen de kinderen; de eindresultaten geven eenzelfde beeld als bij de reguliere leerlingen. Sommige kinderen doen na groep 8 nog een jaartje de Internationale Schakelklas vóór ze naar het reguliere voortgezet onderwijs gaan.’

‘De Schakelklas hoort echt bij de Stephanusschool. Als je door alle problemen en trauma’s heen kijkt, zie je gewoon kinderen. En wij willen elk kind een fijne en veilige plek geven om te leren! Wat ons erg heeft geholpen, was het collegiale overleg met andere RVKO-scholen met een Schakelklas. Op www.lowan.nl is veel informatie te vinden over onderwijs aan nieuwkomers. En via het wijkoverleg is er ook kennisuitwisseling met alle andere Rotterdamse scholen met een Schakelklas. Je staat er dus niet alleen voor.’

‍

Tekst: Philip Reedijk

‍